روزهای آغازین سال جدید، ایامی سخت نه‌تنها برای مردمان آسیب‌دیده در مناطق سیل‌زده، بلکه برای همه ایرانیانی بود که ناباورانه از رسانه‌های مختلف، صحنه‌های طغیان کم‌سابقه رودخانه‌ها و رنج هم‌وطنان را به نظاره نشسته بودند.

مردمی که فکر می‌کردند تنها وظیفه‌‌شان سازگاری با کم‌آبی، آن هم در اقلیمی گرم و خشک است، حال شاهد کشته‌شدن ده‌ها انسان بی‌گناه، به زیر آب رفتن خانه و کاشانه هزاران انسان و خسارت‌های سنگين به زمین‌ها و محصولات کشاورزی هم‌وطنان بوده‌اند. حوادثی که هزینه روانی و اقتصادی عظیمی را برای کشور بر جای گذاشته است.

از این رو انجمن برق‌آبی ایران و کمیته ملی سدهای بزرگ ایران ضمن عرض تسلیت به بازماندگان قربانيان سیل و آرزوی تسکین آلام آسیب دیدگان، لازم می‌داند نکات زير را خاطرنشان سازد؛

• خشک‌سالی و سیلاب دو روی سکه واقعیت اقلیمی کشور ماست. اگر کشور ما در عرض جغرافیایی 25 تا 40 درجه شمالی و در منطقه گرم و خشک واقع است و این امر سازگاری با خشک‌سالی را اجتناب‌ناپذیر مي‌کند، سیلاب نیز روی دیگر سکه اقلیمی کشور است. سازگاری با سیلاب نیز همواره از پیش‌نیازهای زیستن در این سرزمین بوده است.

اگر سیلاب‌ها خسارت‌هایی وارد کرده‌اند، بدین معنی است که ما به‌خوبی با آن‌ها سازگار نبوده‌ایم. در تابستان سال گذشته به دلیل تشدید خشک‌سالی در کشور حدود 340 شهر دچار تنش آبی بوده و 4000 مگاوات توان نیروگاه‌های برق‌آبی از مدار خارج‌شده بود. تداوم خشک‌سالی در کشور موجب شده بود که 150 تالاب کشور ما سالیان متمادی رنگ آب به خود ندیده و ریز‌گردها در جای‌جای کشور، مردم را رنجاندند؛ اما با وقوع سیلاب اخیر این مشکلات تا حدودی حل‌شده؛ ولی گرفتاری‌های دیگر رخ از نقاب برافکند. پس اگر از سیلاب‌های اخیر درس‌های لازم را بگیریم و پس از فرونشست سیل و رُفت و روب گل‌و‌لای، حافظه‌هایمان کم‌رمق نشود، حتماً ما ساکنان این سرزمین برندگان این عرصه‌ایم ورنه در هر حال بازنده خواهیم بود.

• همه جا گفتگو از سیلاب و پیامدهای آن است. همه در اندیشه فهرست کردن بایدها و نبایدها هستند؛ که افسوس اگر چنین می‌کردیم؛ چنان می‌شد. شاهباز خوش‌اقبالی این بار بر شانه‌های لایروبی نشسته است. گویی همه این رنج بی‌نهایت، تنها بدین دلیل به یکباره بر جانمان ریخته که در سالیان طولانی گذشته، دولت‌ها به لایروبی رودخانه‌ها اهتمام نورزیدند. ما بر این باوریم که لایروبی تنها یک گزینه در میان روش‌های مهندسی رودخانه است و در بسیاری از رودخانه‌ها بهترین روش نیست. مباد که کاستی اصلی که همان نظام پاره‌پاره تصمیم سازی و تصمیم‌گیری و ناباوری به آمایش سرزمین است در پشت هیاهوهای لایروبی پنهان شود.
• تکنیک و روش به‌عنوان ابزار علوم تجربی، اموری مقدس و ایدئولوژیک نیستند که باور یا عدم‌باور به آن‌ها کسی را مستوجب عقوبتی سازد. روش‌های مدیریت منابع آب و روش‌های تأمین و عرضه آب و مدیریت سیلاب، همچون احداث سد، انتقال آب، آبخیزداری، ابزارهایی برای رفع نیازهای انسان‌ها با توجه به الزامات محیط‌زیستی هستند.

رویکرد صفر و يکي و عدم اعتدال و میانه‌روی در نقد سدها مخصوصاً در ساليان اخیر، چه فرصت‌های ارزنده و دست‌نیافتنی ملی را به هدر داد و چه صدماتی را به‌عنوان مثال در همین سیل‌های اخیر بر کشور بار نمود.

اکنون نیز بااینکه نقش بی‌بدیل سدها مخصوصاً در جلگه خوزستان برای مهار سیلاب‌های عظیم چند صد ساله مشخص‌شده است و بااینکه همگان اذعان می‌کنند اگر سیلاب‌هایی با مجموع دبی 15000 مترمکعب بر ثانیه وارد جلگه خوزستان می‌شد، اثری از تمدن در خوزستان باقی نمی‌ماند، ولی باز هم نگاه سد ستیزی برخی را به قضاوت‌های نادرست می‌کشاند. آن‌ها مهار سیلاب‌های 500 تا 1000 ساله را نمی‌بینند ولی همسانی خروجی و ورودی سدها و عبور سیلی با دوره بازگشت حداکثر 10 ساله را در حال حاضر برجسته می‌کنند. به‌جرأت می‌توان گفت که از ۶۴۷ سد ساخته‌شده در ایران، تعداد اندکی خطاهایی در ساخت داشته‌اند و همان‌ها دستاویزی برای شماتت صنعت آب شده‌اند.

• ما معتقديم ضروري است که امروز نگاه انتقادي و منصفانه به رويکردها و اقدامات گذشته داشته باشيم. باید دوباره نگاه کرد. باید تندروی‌های گذشته را در نقد تکنيک‌ها و ابزارها تعدیل نمود. باید بلندگویان را به آرامش و انصاف دعوت کرد. باید فرصت‌های توسعه را بازتعریف نمود. باید آب و سیلاب را دوباره شناخت و همه ظرفیت‌های کشور را به کار گرفت. باید از نزدیک‌بینی در مسائل کلان پرهیز کرد و دانست که هر فرصتی که در دعواهای بی‌ثمر هدر می‌رود، گامی است که امکان دارد در آینده مجبور شویم سخت‌تر و پرهزینه‌تر برداریم. باید بیشتر گفتگو کنیم و از نصب برچسب‌های خادم و خائن، قربانی و جلاد به یکدیگر بپرهیزیم. فرض این است که همه کسانی که نقدی می‌کنند دل در گرو پیشرفت این کشور دارند. از یاد نبریم که عرصه صنعت، عرصه گفتگو برای بهتر شدن است؛ نه عرصه انتقام جویی و تسویه حساب سیاسی!

انجمن برق‌آبی ایران و کمیته ملی سدهای بزرگ ایران همچون همیشه آماده‌اند تا بسترساز انعقاد این گفتگوی پربرکت بین همه دلسوزان صنعت آب و برق برای همگرایی در رویکردها و پیشبرد برنامه‌های توسعه کشور باشند و در این راه دست همه کارشناسان و متخصصان را به گرمی می‌فشارند.

کمیته ملی سدهای بزرگ ایران                                                         انجمن برق‌آبی ایران

                27 فروردین 1398

به گزارش روابط عمومی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، متن کامل این گزارش به شرح ذیل است: سد، دیواری برای کنترل سیلاب سدسازی ازجمله راهکارهایی است که ضمن کمک به مدیریت صحیح منابع آب، مانع از جاری شدن روان آب‌ها و بروز سیلاب‌های ویرانگراست، اما مباحثی همچون بی‌توجهی به لایروبی سدها و انجام ندادن عملیات تثبیت جنگل‌ها و مراتع در بالادست، باعث می‌شود سدها خیلی زود کارکرد خود را از دست بدهند. به گزارش روز چهارشنبه خبرنگار اقتصادی ایرنا، «سد» دیواری مستحکم است که با هدف مهار کردن یا تغییر مسیر آب، در عرض دره یا میان دو کوه و در مسیر رود ایجاد می‌شود. در پشت این دیوار مستحکم، دریاچه‌ای درست می‌شود که آب را ذخیره می‌کند تا در موقع نیاز از آن استفاده شود. البته سدها در نگهداری و استفاده از منابع آب و زمین به انسان یاری می‌رسانند و سدی که در جای مناسب ساخته ‌شود، می‌تواند جلوی بسیاری از سیل‌ها و طغیان‌های آبی را بگیرد. براساس اطلاعات منابع علمی، در گذشته و در هر منطقه خاص جغرافیایی بنابر ضرورت یا نیاز ساکنان آنجا نسبت به ایجاد سد، ‌بند یا آبگیر اقدام می‌کرده‌اند تا نیازهای خود در زمینه آبیاری و آب‌رسانی را برطرف کنند و در مناطقی نیز به خاطر پایین بودن سطح آب‌های رودخانه‌ها یا نیاز جهت تغییر مسیر رود، سدسازی انجام می‌گرفته تا بتوانند سطح آب را بالا آورده و برای نیازهای کشاورزی و عمرانی از آن استفاده کنند. سدسازی در کشورهای مختلف جهان با اهداف متفاوت دنبال شده و اهداف مدنظر را محقق کرده‌اند؛ بسیاری از کشورها اکنون دیگر ظرفیتی برای احداث سدهای جدید ندارند و اگر می‌داشتند از اقدام در این زمینه خودداری نمی‌کردند. «بهروزمرادی» مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران دراین‌باره به خبرنگار ایرنا می‌گوید: سدسازی در اکثر کشورهای جهان انجام‌شده است و هر کشوری بنا به نیازهای خود اقدام به ساخت تعداد زیادی سد کرده و دیگر اکنون ظرفیتی برای احداث سدهای جدید ندارند. به گفته وی، سایر کشورها در زمینه احداث سد گوی سبقت از کشورمان را ربوده‌اند و خیلی پیشتر از ما اهداف خود را محقق کرده‌اند. بنا بر آمارهای منتشره کشور چین تا سال 2018 میلادی افزون بر 38 هزار سد بزرگ و کوچک احداث کرده و در این زمینه پیشتاز جهان است. **  سدسازی در ایران به علت کمبود آب، ‌شرایط اقلیمی خاص و نیازهای روزمره آبی از زمان‌های قدیم مورد توجه جدی بوده و علاوه بر آن ساخت سد با هدف پیشگیری از طغیان رودخانه‌ها و بروز سیلاب انجام می‌شده است. در سرزمین‌های ایران و مصر که از قدیم در معرض سیلاب و طغیان رودخانه‌ها قرار داشتند‌، ساخت بندهای متفاوت در طول مسیر رودخانه‌ها و یا مناطق سیل‌خیز به جلوگیری از خسارات این‌گونه طغیان‌ها کمک فراوانی می‌کرد. روند سدسازی در ایران گرچه با فراز و فرودهایی مواجه بوده اما رونق مجدد آن ازحدود 40 سال پیش آغاز شده است و اکنون 699 سد کوچک و بزرگ در کشورمان یا درحال بهره‌برداری است یا در دست احداث است و یا هنوز در مرحله مطالعه هستند. اما نمی‌توان نقش سدها در مقابله با سیلاب‌ها را نادیده گرفت چنانکه «رضا اردکانیان» وزیر نیرو درسفری که در روزهای پایانی سال 1397 به استان خوزستان داشت گفته بود: «خوزستان در کنترل سیلاب، مدیون سدهای بزرگ است». حجت‌الاسلام‌والمسلمین «حسن روحانی» رئیس‌جمهور هم در هیجدهم فروردین‌ماه در مراسم افتتاح پروژه‌های شهر تهران گفت: اگر سدهای کرخه و گتوند نبود امروز استان خوزستان وضع خوبی نداشت. مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران گفت: سد گتوند با توجه به موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای که در مجموعه زنجیره سدهای ساخته‌شده روی رودخانه کارون برخوردار است، بار دیگر در فرودین 1398 ناجی خوزستان شد. مرادی اضافه کرد: در سیلاب فروردین 1398 خوزستان، سدهای استان از بیشترین آورد در بالاترین حجم بارندگی برخوردار بودند. وی افزود: ششم فروردین امسال در شرایطی که بارندگی در استان خوزستان به شدت جریان داشت و مسئولان تصور می‌کردند که سد گتوند سرریز کرده است، آب ورودی به مخزن آن بالغ بر پنج هزار و 300 مترمکعب بر ثانیه شد و خروجی آن فقط 700 مترمکعب بر ثانیه بود. مرادی اظهار داشت: سیلاب‌های اخیر اهمیت سدسازی و خصوصاً نقش سد گتوند را در کنترل و مهار سیلاب‌های استان خوزستان را به خوبی آشکار کرد و در شرایطی که مرکز استان خوزستان درگیر سیلاب‌های میان حوضه شده بود، نیروگاه برق‌آبی گتوند تنها با ظرفیت 500 مترمکعب بر ثانیه به فعالیت خود ادامه می‌داد تا بتواند مراکز جمعیتی مهمی چون اهواز و شهرها و روستاهای منطقه را به خوبی حفظ و حراست کند. رئیس هیئت‌مدیره شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران گفت: مدتی که سیلاب در استان خوزستان جریان داشت (پنجم تا هفتم فروردین 1398) هرگز دبی خروجی سد و نیروگاه گتوند از 800 مترمکعب بر ثانیه بالاتر نرفت. سد گتوند که روی رودخانه کارون در استان خوزستان ساخته شده، بلندترین سد خاکی کشور محسوب می‌شود. ** کنترل 363 میلیون مترمکعب سیلاب در سد کارون4 مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران گفت: سد بلند کارون 4 در زمان بارندگی‌های اوایل امسال، در 48 ساعت بیش از 363 میلیون مترمکعب سیلاب را کنترل کرد. مرادی یادآور شد: سد کارون 4 که در ابتدای سرشاخه رودخانه کارون ساخته شده است، در مدت 48 ساعت (پنجم تا هفتم فروردین امسال) توانست بیش از 363 میلیون مترمکعب بارش‌ها و رواناب‌های منطقه را مهار کند و تنها 47 میلیون مترمکعب آن را به همراه تولید برق از نیروگاه خارج کند. وی افزود: در این مدت ارتفاع تراز آب مخزن سد کارون 4 بیش از 12 متر افزایش یافت. سد و نیروگاه کارون 4 در استان چهارمحال و بختیاری واقع شده است. ** مهار سیلاب 128 میلیون مترمکعبی در سد سیمره مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران گفت: با توجه به پیش‌بینی‌های صورت گرفته در خصوص بارش‌های سیل‌آسا در فروردین 1398، تراز مخزن سد سیمره در اواخر سال گذشته به میزان 7.6 متر و به حجم 273 میلیون مترمکعب کاهش یافت. این گزارش حاکی است که در روزهای چهارم تا هفتم فروردین 1398 بارشی برابر با 93.5 میلی‌متر در ایستگاه هواشناسی سد سیمره ثبت شد که در روز پنجم فروردین و در زمان بارندگی، دبی پیک ورودی به مخزن سد سیمره به میزان 831 مترمکعب بر ثانیه بود. مرادی افزود: میزان افزایش تراز مخزن سد سیمره در زمان یاد شده برابر با 2.4 متر بود که با توجه به کاهش ترازی که قبلاً انجام شده بود، به خوبی آورد رودخانه سیمره در سیلاب، کنترل و باعث شد که دبی حدود 540 مترمکعبی در مخزن این سد ذخیره و کنترل شود. وی با بیان اینکه از سوی دیگر تنها حدود 60 میلیون مترمکعب توسط نیروگاه برق‌آبی سیمره تخلیه شده که معادل دبی 262 مترمکعبی است، اظهار داشت: این امر مانع از طغیان رودخانه در پایین‌دست سد سیمره شده و از بروز خسارت به ساکنان و کشاورزان منطقه جلوگیری کرد. به گفته این مقام مسئول سد سیمره که در استان ایلام ساخته شده است، در روزهای چهارم تا هفتم فروردین 1398 حدود 128 میلیون مترمکعب آورد رودخانه سیمره را کنترل و مهار کرد. رئیس هیئت‌مدیره شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران گفت: در صورت کاهش نیافتن تراز مخزن سد سیمره در اواخر سال گذشته، علاوه بر تشدید خسارات به حوضه آبریز کرخه، پل ارتباطی گاومیشان به دلیل طغیان رودخانه کشکان به زیر آب می‌رفت و باعث قطع راه ارتباطی دره شهر به پل‌دختر می‌شد. اما در عین حال که سدها نجات بخش هستند اگر نسبت به لایروبی آن‌ها بی‌تفاوت باشیم و علاوه برآن عملیات تثبیت جنگل‌ها در بالادست و آبخیزداری و آبخوان‌داری انجام نشود همین سدها ممکن است بلای جان شوند.​

- دفتر روابط عمومی ، پورتال سازمانی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران